1-نزهة الارواح

نزهة الارواح اثر«امیر حسینی هروی‏ غوری»در گذشته‏ی سال 817 یا 917 ق. گفتاری است به نثر و نظم با حکایت‏های‏ ادبی و عرفانی،در 82 فصل و یک خاتمه‏ و آن را به سال 117 ق.نگاشته است.

نویسنده‏ی این اثر به طور غیر مستقیم‏ متأثّر از گلستان سعدی بوده است و خود به‏ تقلید از گلستان معترف نیست.(منبع پیشین)

آغاز کتاب: سپاس بی‏قیاس و منتها ملکی را که ملکش بی‏انباز است

2-روضه‏ ی خلد

روضه‏ی خلد اثر«مجد الدّین خوافی» است.او در نظم و نثر پارسی استاد بود. اثرش را در بهار سال 337 ق.به پایان‏ رسانید و بار دیگر در سال 737 ق.در آن‏ تجدید نظر کرد.(تاریخ ادبیّات صفا،ج‏ 3/2،ص 1319)بدین قرار:

1.-در صفات حکّام 2.در بیان شفقتو ایثار 3.در بیان علم 4. در عشق و محبّت‏ 5.در عهد و فساد آن و پیمان 6.در بیان‏ بی‏وفایی دنیا 7.در کرامات اولیا 8.در ادب نفس 9.در بیان صحبت و رفاقت‏ 10.در ریاضت و احوال فقر111.در نکاح و احوال زنان 12.در بیان کبر و حسد 13.در ظلم 14.در بیان بخل و لئیمی‏ 15.در بیان نوادر کلام 61.در احوال‏ طوایف 17.در احسان با اهل فضل 18. در بیان دین و موعظت.

این کتاب به نام«خارستان»در 16 باب،در کانپور به سال 1911 ق.چاپ‏ شده است.(منزوی،وحید،دوره‏ی‏ یازدهم،ش 2)این اثر به طور مستقیم متأثّر از گلستان سعدی و تقلیدی آشکار از آن‏ اس.

آغاز کتاب:

سپاس بی‏قیاس موجودی‏ را که صفای باطن عارفان پرتو جود اوست‏ و سیمای مطیعان اثر سجود او.

.3-نگارستان

نگارستان از«مولانا معین الدّین‏ جوینی»عارف اسفراینی جوینی از عارفان‏ بزرگ قرن هفتم و هشتم هجری است.اثر معروف او همین کتاب است که به تقلید از گلستان نگارش یافته و به نام مراد او «سعد الدّین حموی»آراسته شده است.او نگارستان را به سال 537 ق.به اتمام رساند و آن را به هفت باب منقسم کرد.هریک از باب‏های کتاب با حکایت‏های کوتاهی‏ همراه است که نویسنده به شیوه‏ی سعدی‏ نظم و نثر را در آن‏ها در هم آمیخته و سبک‏ شیخ را در انشای آن‏ها به کار برده است. سخنش در غالب جای‏ها سهل و روان و به‏ ندرت آمیخته با بعضی لغت‏های دشوار عربی است.(تاریخ ادبیّات صفا،ج /2،ص‏ 1268

آغاز کتاب:

حمد و سپاس مر خدایی‏ را که ازلیّتش از سمت بدایت منزّه است.

.4-اخلاق الاشراف

اخلاق الاشراف اثر«عبید زاکانی» خواجه نظام الدّین عبید اللّه زاکانی قزوینی‏ شاعر و نویسنده‏ی مشهور ایرانی در قرن‏ هشتم هجری است.مهم‏ترین اثر منثور او همین کتاب است.انتخاب چنین اسمی در برابر کتاب«اوصاف الاشراف»خواجه‏ نصیر از باب طعنه بوده است(تاریخ ادبیّات‏ صفا،ج 2،ص 263)عبید این کتاب را در سال 751 ق.در هفت باب و هر باب‏ در دو بخش نگاشته:یکی مذهب منسوخ‏ که همان حکمت ملّی و رسمی است و دیگری مذهب مختار که در آن به روش خود ناهنجاری‏های روزگار خود،به ویژه در میان اشراف،را بازگو کرده است. نویسنده‏ی این اثر به طور غیر مستقیم متأثّر از گلستان است.(وحید،منزوی،دوره‏ی‏ یازدهم،ش2 )

آغاز کتاب:

شکر نامحصور و حمد نامحدود حضرت واجب الوجودی را جلّت‏ قدرته...بر رأی اهل کمال که روی سخن‏ در ایشان است پوشیده نماند...

4-مزعفر و بغرا یا ماجرای برنج و بغرا

مزعفر و بغرا،یا ماجرای برنج و بغرا،اثر«بسحاق اطعمه»ابو اسحاق حلاّج‏ اطعمه شیرازی از شعرا و نویسندگان قرن‏ هشتم و نهم هجری است.در این اثر،در عبارات متوازن و مسجّع،داستان جدال‏ غذاها را با یکدیگر نشان می‏دهد و هم‏چون‏ آثار مسجّعی چون گلستان سعدی با اشعار، آیات،احادیث و جملات ادبی فراوان‏ فارسی و عربی همراه است.این رساله‏ در حقیقت نقیضه‏ای برای گلستان است. (دفتر پنجم سعدی‏شناسی،بسحاق/اطعمه،ص‏)

6-شکایت‏نامه

شکایت‏نامه از«محمود ذاتی»از سده‏ی‏ نهم هجری است.در آن آمده است:وقتی‏ همایون و ساعتی میمون،آخر رمضان المبارک،به تاریخ هشتصد و چهل‏ و یک:

شکایت‏نامه را بنیاد کردم‏ دل غمدیده‏ای را شاد کردم

گفتاری است به نثر مسجّع آمیخته به‏ نظم با قالب‏های:قطعه،رباعی،فرد و مثنوی.

نویسنده‏ی این اثر به طور مستقیم از گلستان سعدی متأثّر بوده است.(وحید، منزوی،دوره‏ی یازدهم،ش2 )

آغاز کتاب:

شبی از شب‏ها نشسته‏ بودم،در مجالست بر اغیار بسته بودم،به‏ کنج کلبه‏ی اندوه منزوی گشته شده،چون‏ موری ضعیف و غم قوی گشته،در سر سودای گیسوی موی میانی،و در دل شور پسته‏ی شکر دهانی.

7-عشق و محبّت

عشق و محبّت از«محمّد فرزند شیخ‏ علی بیدوازی عبد اللهی»ملقّب به رشید است.(منبع پیشین)

آغاز کتاب:

الحمد اللّه الذی انزل علی‏ عبده الکتاب و لم یجعل له عوجا.

توحید: ای برتر از توهّم و غیر از تخیّلات...

8-.بهارستان

بهارستان اثر«عبد الرحمان جامی» (817-898 ق.)است که در سال‏ 892 ق.برای فرزندش«ضیاء الدّین‏ یوسف»نگاشته است.(«فوائد الضیائیه»را نیز برای او نوشته است).این کتاب مانند گلستان در هشت روضه است.(بهارستان به‏ تصحیح حاکمی،صص) 13-7)

این اثر متأثّر از گلستان سعدی و تقلیدی‏ آشکار از آن است.

آغاز کتاب:

چو مرغ امر ذی بالی ز آغاز نه از نیروی حمد آید به پرواز به مقصد نارسیده پر بریزد فتد زان‏سان که دیگر برنخیزد

9-انیس العاشقین

انیس العاشقین اثر«سید حسین‏ ابیوردی»از نویسندگان سده‏ی نهم هجری‏ است که با جامی مراوده و مکاتبه داشته‏ است.این کتاب را در بیان عشق و حالات‏ آن به نثر آمیخته به نظم،با تعبیرات ادبی و عرفانی،نگاشته است.نویسنده‏ی این اثر به گلستان سعدی نظر داشته است.(وحید، منزوی،دوره‏ی یازدهم،ش2 )

آغاز کتاب:

حمد و ثنا خالقی را،علت‏ کلمته،که مبدأ خلقت وجود خاکیان را به‏ تشریف«و لقد کرّمنا...»

 

.10-روضة الشهداه 11.اخلاق محسنی  

روضة الشهدا و اخلاق محسنی،هر دو از«ملا حسین واعظ کاشفی»است.[او در قرن نهم و اوایل دهم هجری می‏زیست.] واعظ در نثر متفنّن است.گاه بسیار ساده و موجز می‏نویسد،خاصّه در کتب علمی،و گاه از شیخ سعدی و گلستان تقلید می‏کند؛ مانند روضة الشهدا و اخلاق محسنی.ولی‏ پیشرفت شایانی در فن نثر ندارد. (سبک‏شناسی نثر،ج 3،ص )891)

.12-طریق التحقیق یا طریقة الحقیقه

طریق التحقیق یا طریقة الحقیقه باید از «سعدی لاهوری»باشد.در تذکره‏ها از (به تصویر صفحه مراجعه شود) چند تن با تخلّص سعدی یاد شده است،از آن میان شیخ الاسلام سعد اللّه کندوری‏ لکنهوی،در گذشته به سال 881 ق.

آغاز کتاب:

سبحان اللّه العظیم. رواست تو را خدایی و سزارست تو را کبریایی،که وجود تو بخشیدی ذرات‏ مکنونات را.

.13-نظیره‏ی محمّد افندی

کتابی از«محمّد افندی»قرن نهم که‏ امروزه اثری از آن در دست نیست.(ذکر جمیل سعدی،ج 3،ص 623)

.14-نگارستان بی‏مانند

نگارستان بی‏مانند از«ابن کمال پاشا احمد»فرزند سلمان،فقیه حنفی ترک است‏ (در گذشته در استانبول به سال 940 ق.) وی در بیش‏تر رشته‏های علوم روزگار خود نگاشته‏هایی به فارسی،عربی و ترکی‏ دارد.این کتاب را در سال 939 ق.در هشت باب،در پند و اندرز و داستان‏های‏ واقعی تاریخی،که شماره‏ی آن‏ها به‏ چهارصد می‏رسد،نگاشته است(وحید، منزوی،دوره‏ی یازدهم،ش 3)او نگارستان را به تقلید از گلستان سعدی و بهارستان جامی نگاشته است و«بلوشه»آن‏ را تقلید بدی از گلستان می‏داند.(انواع نثر فارسی،رستگار فسائی،ص 521)

آغاز کتاب:

منتهای بی‏انتها خدای‏ بی‏همتای را،عزّ و جلّ،که در تشیید مبانی‏ حکمش عجل است.

.15-روضة العشاق

روضة العشاق از«خرّمی تبریزی»از سده‏ی دهم هجری است،به نام«ابو الغازی‏ عبد العزیز بهادر خان»پادشاه بخارا به سال‏ 964 ق.این اثر به طور غیر مستقیم متأثّر از گلستان سعدی است.(وحید،منزوی،دوره‏ی‏ یازدهم،ش3)

آغاز کتاب: منّت خدای را جلّ و علا که انوار هدایتش از قطره‏ی کثیف،چنین‏ گوهر لطیف برآورد

.

16-روضة الاحباب

اثر«سائلی»در سال 924 ق.است. «هرمان اته»آن را در شمار مقلّدان گلستان‏ آورده است.(تاریخ ادبیّات،ص 175

.17-نخلستان

نخلستان اثر«قره قضلی»شاعر عثمانی‏ است،متوفّا به سال 971 ق. بازیچی، تحسین،اهمیت آثار سعدی))

.18-سنبلستان

سنبلستان اثر شاه شجاع الدّین‏ [گورکانی‏]است که در قرن دهم می‏زیسته‏ است.احتمالا این اثر را در سال 989 ق. نگاشته و متأثّر از گلستان سعدی است. (ذکر جمیل سعدی،ج 1،ص 210))

19-کتاب مولانا شیدای بلخی

مولانا شیدای بلخی از شعرا و نویسندگان قرن دهم هجری است وی‏ کتابی در تقلید از گلستان سعدی نوشته و از سعدی پیروی کرده است.(تاریخ نظم و نثر در ایران،نفیسی،ج 1،ص 629)

.20-انیس العاقلین

انیسا العاقلین از ملا قاری گیلانی‏ کاشانی(کوکبی،کوکی)که به سال‏ 5001 ق.نگاشته است.حکایت‏هایی‏ است به نثر و اخلاقی آمیخته به نظم، سروده‏ها از خود اوست و از سعدی و دیگران.(وحید،منزوی،دوره‏ی یازدهم،ش3 )

این اثر به طور مستقیم متأثّر از گلستان‏ سعدی بوده است.

آغاز کتاب:

سبحان من تحدّی فی ذاته سواه‏ فهم خرد به کنه کمالش نبرد راه

21-معدن الجواهر

معدن الجواهر اثر«ملا طرزی»است و آن را در سال 5201 ق.به جهانگیر شاه، امپراتور هند اهدا کرد.این اثر مجموعه‏ای‏ از حکایات اخلاقی به سبک گلستان است. (تحقیق درباره‏ی سعدی،هانری ماسه،ترجمه‏ی‏ یوسفی،ص 341)

این اثر به طور متسقیم متأثّر از گلستان‏ سعدی بوده است.

.22-چهار عنصر 32-.رقعات‏ 42.نکات

چهار عنصر،رقعات و نکات از«بدل‏ دهلوی»است.نثر این آثار با نثر گلستان‏ سعدی از لحاظ به کار بردن سجع و موازنه‏ همانند است،با این تفاوت که فهم زبان‏ سعدی آسان و درک آثار بیدل،به سبب‏ آوردن ترکیبات مغلق و تشبیهات محسوس‏ و غیر محسوس،دشوار است.به خصوص‏ در تألیف«چهار عنصر»از طرز تدوین‏ گلستان متأثّر است و بیدل عینا همان روش‏ را دارد.(سعدی و سخنوران افغانستان، ص 214)[ولادت بیدل در 1054 ق.بوده‏ است‏]این آثار به طور غیر مستقیم متأثّر از گلستان سعدی بوده‏اند.

25-بهار دانش

بهار دانش اثر منشی«عنایت اللّه آل‏ محمّد صالح»است.وی این کتاب را در سال 1061 ق،در ادب و اخلاق نظیر گلستان نوشت و در سال 1279 در هند چاپ شد.(الذریعه،ج 3،ص156)

این اثر به طور مستقیم متأثّر از گلستان‏ بوده است.

.26-خزان و بهار 27-.سراج المنیر

خزان و بهار و سراج المنیر هر دو اثر «محمّد شریف بن شمس الدّین»متخلّص به‏ کاشف است.وی در سال 1063 ق.کتاب‏ «خزان و بهار»را به پیروی از گلستان و «سراج المنیر»را با الهام از آن برای جوانان‏ نوشت.(تاریخ ادبیّات هرمان‏اته،ترجمه‏ی شفق، صص 231 و 143)

.28-زینة المجالس

زینة المجالس اثر«مجد الدّین محمّد حسینی مجدی»در قرن یازدهم است. (گنجینه‏ی سخن،صفا،ج 1،ص 96

 

29-محبوب القلوب یا شمسه و قهقهه

محبوب القلوب یا شمسه و قهقهه اثر «میرزا یا ملا برخوردار بن محمود ترکمن‏خواهی ممتاز»است،که در عهد شاه سلطان حسین(1105-1135) می‏زیست.این کتاب در ابتدا چهارصد قصّه داشت و به«محفل‏آرا»موسوم بود. (تاریخ ادبیّات هرمان‏اته،ص 236)«صفا» نیز این اثر را متأثّر از گلستان می‏داند و می‏نویسد:«این کتاب را نویسنده در یک‏ مقدّمه و پنج باب و خاتمه که هریک شامل‏ حکایاتی متضمّن یک قصّه‏ی اصلی است‏ نوشته است.(گنجینه‏ی سخن،ج 1،ص 236)

این اثر به طور مستقیم متأثّر از گلستان سعدی بوده است.

.30-بلبلستان

بلبلستان از محمّد فوزی متخلّص به‏ مستاری در گذشته به سال 1160 ق. است.این کتاب به نثر و نظم است و در آن‏ از گلستان سعدی و بهارستان جامی و نگارستان کمال پاشا و سنبلستان شیخ‏ شجاع پیروی کرده است.(وحید،منزوی، دوره‏ی یازدهم،ش3)

آغاز کتاب:

بلبلان حمد و ثنای‏ حضرت خدای ذی الکبریا...

31-شکرستان

شکرستان از منّت دهلوی میر قمر الدّین‏ حسینی اورنگ‏آبادی،از نوادگان سیّد عبد اللّه مشهدی است،زاده در شاه‏ جهان‏آباد 1123 ق.و در گذشته به سال‏ 1193 یا 1208 ق.است.او خرقه‏ی‏ نقشبندیه را از پدرش پوشید.این اثر به طور مستقیم متأثّر از گلستان سعدی است. (وحید،منزوی،دوره‏ی یازدهم،ش 4)

آغاز کتاب:

منّت خدای را جلّت قدرته‏ که طاعتش به توفیقش منوط است و قربتش‏ به عنایتش مربوط

.32-حدائق الجنان یا تجزیة الاحرار و تسلیة الابرار

حدائق الجنان یا تجزیة الاحرار و تسلیة الابرار اثر«عبد الرّزاق بیک دنبلی‏ آذربایجانی»از نویسندگان قرن دوازدهم‏ هجری است.این کتاب سرگذشت خود او و ترجمه‏ی احوال علما و فضلای معاصر او داستان‏هایی از کریمخان زند و خانواده‏ی اوست.ابتدا نام کتاب‏ «حدائق الجنان»بود.بار دیگر در آن‏ تجدید نظر کرد و نامش را«تجزیة الاحرار و تسلیة الابرار»گذاشت.او در این کتاب‏ شیوه‏ی بین وصّاف و گلستان شیخ علیه‏ الرّحمه را انتخاب کرده است.(سبک‏شناسی‏ نثر،ج 3،ص 319)

33-دبستان خود

دبستان خرد اثر«محمود اسماعیلی‏ سامی»ملقّب به«نعمان خان»است.وی‏ این کتاب را به سال 1135 ق.در اکبرآباد به محمّد شاه اهدا کرده است.(تاریخ ادبیّات‏ هرمان‏اته)

.34-جامع الاسرار

جامع الاسرار از«نور علیشاه اصفهانی» متخلّص به دیوانه و نور علیشاه است.وی‏ در سال 1212 ق در موصل کشته شد.او شاگرد معصود معلی شاه دکنی و یکی از پیشوایان گروه نعمت اللهی بود.اثر او به‏ نثر و نظم و مسجع درباره‏ی عشق و حسن‏ و دیگر سخنان صوفیه با حکایت‏هایی به‏ روش گلستان است.( وحید،منزوی،دوره‏ی‏ یازدهم،ش 4)

آغاز کتاب:

سپاس بی‏قیاس و حمد بی‏حد مر آن کنز خفا را باد سرمد

معروف است گویند که حسن علّت‏ غایی ایجاد است و عشق اساس حسن را بنیاد.

سنبلستان از«محمود میرزا قاجار» (1214-1271 ق.)پسر فتحعلی شاه‏ است.وی این کتاب را به نام پدرش به نثر و نظم در چهار باب نگاشته است:

1.ایضاح ملوک و دیگران 2.ظرافت‏ 3.الغاز 4.نامربوطهای زمان و اقاویل‏ ناشایست.(وحید،منزوی،دوره‏ی یازدهم، ش4 )

آغاز کتاب:

الحمد علی کل حال،گرم‏ به بوستان فصاحت برند رونق آن فزایم و گر به گلستان بلاغتم بار دهند بر حسن وی‏ افزونی آرم.

.36-حجله‏ی خیال

حجله‏ی خیال از«عبد الباقی موسوی‏ اصفهانی»در سده‏ی سیزدهم است.وی‏ این کتاب را به دستور میرزا رضی منشی‏ تبریزی،که وزیر فتحعلی شاه در آذربایجان‏ بود،و به نام شاه نوشت.(منبع پیشین)

حمد بی‏حد خدای را جل‏ شأنه که صفات کمالش از نقص بدایت‏ مبرّاست. آغاز کتاب:

37-پریشان

پریشان اثر«قاآنی»میرزا حبیب اللّه‏ فرزند محمّد علی گلشن(2221-0731 یا 1272) است.مجتهد الشعرا قاآنی این‏ کتاب را به نام محمّد شاه قاجار،به نثر و نظم‏ نگاشته و در سی و یک سالگی در 02 رجب‏ 2521 ق.به انجام رسانیده است.(منبع‏ پیشین)این کتاب مجموعه‏ای از حکایات‏ است و رعایت فصول و ابوابی در آن نشده‏ است و تابع نظم و ترتیبی نیست،جز در خاتمه که فصلی مختص به نصیحت ابنای‏ ملوک دارد.(پریشان،به تصحیح اشراف، ص د)این اثر به طور مستقیم متأثّر از گلستان‏ سعدی است و تقلیدی آشکار از آن است.

آغاز کتاب:  توانا خدایی که بیخودان‏   

بزم محبّت گاهی مست قدرت اویند و گاهی‏ مست رحمت او.

.38-چمن‏آرا

چمن‏آرا مجهول المؤلف است. نویسنده در روزگار فتحعلی شاه و محمّد شاه می‏زیسته است و داستان‏هایی به‏ روش گلستان دارد.( وحید،منزوی،دوره‏ی‏ یازدهم،ش8 )

آغاز کتاب:

سلطان به پسری شکیل‏ مایل بود،وکیل قبایلش کرد.پسر به‏ دلگرمی که داشت آغاز بی‏شرمی گذاشت

39-گنج شایگان

گنج شایگان از«ریاض بروجردی و سپس همدانی»است‏[میرزا جعفر]و مربوط است به روزگار میرزا تقی خان‏ امیر کبیر.این کتاب به نثر و نظم است،در پنج باب:1.معارف یزدانی 2.مراسم‏ جهانبانی 3.ترک شناعت 4.برگ قناعت‏ 5.آداب موافقت و ادای حق موافقت. (منبع پیشین،ش 4)این اثر به طور مستقیم‏ متأثّر از گلستان سعدی است و تقلیدی‏ آشکار از آن است.

آغاز کتاب:

زهی بخشنده‏ی بی‏منّت و بخشاینده‏ی بی‏ضنّت،عمّ نواله،که ذات‏ بی‏زوالش کرانه‏ی هستی است.  

.40-گلستان

گلستان از«شوریده شیرازی» عبد الوهاب فرزند علی اشرف،مشهور به‏ مدرّس زنده است.نگارنده به سال‏ 4721 ق.«کلیات سعدی»را گزیده و به‏ نام«نتایج الکلیّات»ساخته است.در این‏ گزیده منشآتی هست به نثر و نظم به روش‏ گلستان سعدی.کتاب او در یک مقدّمه، دو مقالت،یک خاتمه و شش نتیجه است. (منبع پیشین،ش5) این اثر به طور مستقیم متأثّر از گلستان‏ سعدی است.

.41-شکرستان

شکرستان از«علی محمّد منشی» متخلّص به«حکیم»است.او از ادبا و سرایندگان دوره‏ی قاجار بود،ولی‏ تذکره‏نویسان از او یاد نکرده‏اند.کتاب او دارای حکایت‏های پندآمیزی به نثر و نظم‏ است.(منبع پیشین،ش 5)نویسنده در این‏ اثر به گلستان نظر داشته است.

آغاز کتاب:

شکر و منّت خدای را سبحانه و تعالی که دهان جان و خرد به شکر شکر خود شیرین کرد.

.42-منشآت قائم‏مقام

میرزا ابو القاسم قائم‏مقام فراهانی»در سال 1193 ق.به دنیا آمد.در شعر نیز قدرتی داشت امّا مهم‏ترین اثرش منشآت‏ اوست.وی در نثر پیرو مکتب گلستان‏ سعدی است.او در سال 1251 ق.کشته‏ 349)

مؤلف این اثر از سبک نگارش گلستان‏ پیروی کرده و سعی نکرده است از ظاهر آن‏ تقلید کند.

43-باغستان

باغستان اثر«حسینقلی کلهر کرمانشاهی» از نویسندگان دوره‏ی قاجار است،که به تقلید از گلستان نوشته شده است حدیقة الشعرا،دیوان بیگی،ج 1،ص800 )

44-کتابی به سبک گلستان

سیّد احمد دیوان‏بیگی می‏نویسد: «ادب کرمانشاهی»[از نویسندگان و شعرای‏ دوره‏ی قاجار]کتابی به سبک و طرز گلستان‏ شیخ سعدی علیه الرّحمه عنوان کرده و حکایات خوب نوشته است.لیکن‏ نمی‏توان برابرش کرد امّا در مقام خود خوب‏ است.»(منبع پیشین،ص 301)

این اثر به طور مستقیم متأثّر از گلستان‏ سعدی است.

.45-منشآت فاضل خان

«میرزا محمّد»[مشهور به امیر نظام‏ گروسی‏]از طایفه‏ی بایندر ترکمان(1198- 1235 یا 1254)از فصیح‏ترین نویسندگان‏ دربار فتحعلی شاه است.قائم‏مقام در منشآت خود بارها از فاضل خان به احترام‏ یاد می‏کند.او در منشآت خود متأثّر از گلستان سعدی بود.(از صبا تا نیما،ج 1،ص45‏ )

.46-منشآت فرهاد میرزا

منشآت«فرهاد میرزا معتمد الدوله»(1233-1305 ق.)فرزند عباس میرزا، نایب السلطنه در منشآتش هم‏چون قائم‏مقام‏ پیرو گلستان سعدی است.

آغاز کتاب:

سپاس و ستایش مر خدایی‏ را سزا که از آب و خاک پاک آفریده و او را از همه‏ی آفریدگان برگزیده،به راز جامه‏ی‏ دانشش پوشانیده و می از جام بینشش‏ نوشانیده.

47-تضمین گلستان  

تضمین گلستان از«غالب دهلوی» میرزا اسد اللّه فرزند میرزا عبد اللّه بیگ از ترکمانان دهلی(2121-6821 ق.) است.این کتاب در لکنهو به سال‏ 5821 ق.چاپ شده است.(وحید،منزوی، دوره‏ی یازدهم،ش5)

.48-انجمن دانش

انجمن دانش از«وقار شیرازی»میرزا احمد فرزند میرزا کوچک وصال(1232- 1298 ق.)از خاندان به نام شیراز است. این کتاب را در یک مقدّمه،سه مقاله و یک‏ خاتمه به سال 1821 ق.نگاشته است. (منبع پیشین)

آغاز کتاب

سپاس بی‏قیاس خداوندی‏ را سزد،جلّ سلطانه.

.49-ریاض المحبّین

ریاض المحبّین از«هدایت طبرستانی» رضا قلیخان(5121-8821 ق.)فرزند محمّد قلیخان،نگارنده‏ی مجمع الفصحا و جز آن است.این کتاب را به نثر و نظم و حکایت‏هایی به نام ناصر الدّین شاه و صدر اعظم او در یک مقدّمه و دو مقالت‏ نگاشته است.(منبع پیشین)

آغاز کتاب::

محبوبی را سپاس که طایر قیاس بر مطلع جهانش نپرد و سپاس به کنه‏ کمالش پی نبرد.

.          50-نمکدان

نمکدان از«جیحون یزدی»محمّد ملقّب به تاج الشعر است.در سال 1250 ق‏ در یزد زاده و در 1302 ق کرمان در گذشته‏ است. منبع پیشین))

در این اثر به طور مستقل متأثّر از سعدی‏ بوده است.

آغاز کتاب:

حمد موبّد محمودی را جلّت قدرته که مناجاتی وی را خواهد بود.

.51-نخلستان

نخلستان از«منشی لچمی نرایی» متخلّص به شفیق اورنگ‏آبادی است.وی‏ «بساط الغنایم»را نیز در تاریخ هند به سال‏ 1214 ق.نگاشته است.(منبع پیشین،ش 7)

.52-گلستان

گلستان از«محمّد شریف»متخلّص به‏ حشمت است.این کتاب به نثر و نظم و در هشت باب،درست مانند گلستان سعدی‏ است.بابک یکم در سیرت پادشاهان را دارد تا باب ششم در ضعف و پیری و در این‏جا نسخه ناتمام می‏ماند.(منبع پیشین)

این اثر به طور مستقیم متأثّر از سعدی‏ (به تصویر صفحه مراجعه شود) بوده است.

آغاز کتاب:

منّت خدای را جلّت‏ عظمته که ستایش او بر هم شیئی فرض‏ است.

.53-قطعات منثوری به سبک گلستان

اثر«سیّد حسینی طباطبایی اردستانی» متخلّص به«مجمر اصفهانی».وی در اواخر قرن سیزدهم به دنیا آمد.از او قطعات‏ منثوری به سبک گلستان شیخ سعدی باقی‏ مانده است.(از صبا تا نیما،ج 1،ص37 )

.54-صبح وصال

صبح وصال اثر«میرزا شفیع شیرازی» متخلّص به وصال یکی از بزرگ‏ترین‏ شعرای عهده فتحعلی شاه و محمّد شاه‏ است.کتاب او به طرز گلستان نوشته شده‏ است.وی در 1262 درگذشت.(منبع‏ پیشین،ص4 )

.55-گنجینه‏ی معتمد

گنجینه‏ی معتمد اثر«میرزا عبد الوهاب‏ نشاط»است.وی در قرن سیزدهم‏ می‏زیست و این کتاب را بر منوال گلستان‏ شیخ علیه الرّحمه نوشته،نظم و نثری در یکدیگر سرشته است.سبک نشاط شیوه‏ای‏ میان وصاف و شیخ سعدی است. سبک‏شناسی نثر،ج 3،ص233 ))

56-خارستان،بهارستان،جان جهان

خارستان،بهارستان و جان جهان از «علی اکبر فراهانی»(1269-1329 ق.) است.سه کتاب به نام‏های بالا از او در دست است.«خارستان»و«بهارستان» مسوّده‏ی«جان جهان»است که در 1335 ق.در تهران چاپ شد.این اثر به‏ طور مستقیم متأثّر از گلستان سعدی بوده‏ است.(وحید،منزوی،دوره‏ی یازدهم،ش7 ))

آغاز کتاب:

الشمس و القمر المنیر کلاهما

لا یبلغان بهائه و جماله

زاده اللّه تعالی و اعز انصاره بیاراید که‏ با همه شوخ‏چشمی که آن راست،بدین‏ وسیلت در دیده‏ی متأمّلان پسندیده آید.

57-ملستان،گلستان

ملستان،گلستان از«میرزا ابراهیم‏ بدایح نگار تفرشی»مستوفی خاصّه‏ همایونی(1280-1325 ق.)است.وی‏

در خاتمه‏ی کتاب سرگذشت خود را آورده‏ است.

این اثر به طور مستقیم متأثّر از گلستان‏ سعدی بوده و تقلیدی آشکار از آن است.

آغاز کتاب:

حمد خدای را،عظمت‏ قدرته،که قدرتش موجب حیرت است و صنع اندرش مزید فکرت.

58-رضوان

رضوان از«میرزا آقا خان کرمانی»، میرزا عبد الحسین فرزند عبد الرّحیم‏ بردسیری(1270-1314 ق.)است.

این کتاب را در یک مقدّمه و چهار موسم و یک خاتمه به نام میرزا محسن خان‏ ضیاء السفرا و ناصر الدّین شاه و سلطان‏ عبد الحمید دوم پادشاه عثمانی به سال‏ 1304 ق.در سعدآباد عثمانی نگاشته‏ است.این اثر به طور مستقیم متأثّر از گلستان سعدی بوده است.(وحید،منزوی، دوره‏ی یازدهم،ش 8)

آغاز کتاب:

تعالی ذات لم یزل که‏ وحدتش منشأ کثرت است و به وصف‏ اندرش مزید حیرت،هر تنزیه که خوانیش‏ تعطیل ذات.

.59-خرابات فقیر

خرابات فقیر از«فقیر اصطهباناتی‏ شیرازی»،میرزا علی فرزند میرزا محمّد باقر واعظ،مشهور به معین الشریعه‏ است.این کتاب را در یک مقدّمه و چهار باب و یک خاتمه به نثر و نظم نگاشته است. و به سال 1342 ق.چاپ شده است.

آغاز کتاب:

حکیم علی الاطلاق را بندگی رواست.

60-خارستان

خارستان از«ادیب کرمانی»میرزا قاسم‏ فرزند زین العابدین است.به سال 1348 ق‏ درگذشته است وی این اثر را به لهجه‏ کرمانی و بافندگان آن سامان،به نثر و نظم‏ در یک اصل و دوازده فرع نگاشته است. (منبع پیشین)

.61-ترجمه‏ی کتاب حاجی بابا اصفهانی

ترجمه‏ی کتاب«حاجی بابا اصفهانی» اثر جیمز موریه،که توسط میرزا حبیب‏ اصفهانی صورت گرفت.به گفته‏ی‏ «بهار»:«گاهی در سلاست و انسجام و لطافت و پختگی مقلّد گلستان است.» (سبک‏شناسی نثر،ج 3،ص 366)این‏ ترجمه به طور غیر مستقیم متأثّر از گلستان‏ سعدی است.

.62-التفاصیل

التفاصیل از«فریدون توللی»فرزند جلال جلال‏زاده است.وی به سال‏ 1296 ش در شیراز به دنیا آمد.این کتاب‏ اثری انتقادی و به شیوه‏ی گلستان است و در تهران در سال 1331 چاپ شده است. (منبع پیشین)

.63=کاروان

کاروان اثر«فریدون توللی»است.وی‏ در این کتاب به ارائه‏ی نوعی نثر مسجّع و موزون و طنزآمیز پرداخته است.(انواع نثر فارسی،فسائی،ص 165)نویسنده‏ی این‏ اثر به گلستان سعدی نظر داشته است.

.64-حکایات حجازی

نخستین مجموعه‏ی حکایات«محمّد حجازی»به نام«آیینه»در سال 1312 منتشر شد.وی در سال 1319 بعضی از آن‏ حکایت‏ها را با حکایت‏های تازه‏ی دیگری‏ در مجموعه‏ای به نام«اندیشه»انتشار داد. «آیینه»95 و«اندیشه»06 حکایت دارد. در این حکایات نمونه و سرمشق او نثر سعدی در گلستان است.(از صبا تا نیما،ج‏ 1،ص248 )

نویسنده‏ی این اثر به گلستان سعدی نظر داشته و به طور غیر مستقیم متأثّر از آن بوده‏ است.

 

 

گردآوری توسط :خانم نسرین خدابنده 

نظرات شما عزیزان: